Van 19 tot en met 22 september 2017 bezocht een delegatie schoolleiders uit het PO, VO en MBO met het NSO/CNA Estland. Docent Wilko Gruizinga, teamleider en docent geschiedenis aan CSG Jan Arentsz in Alkmaar, maakte een essay over zijn ervaringen. Europe Direct zal zijn verhaal in vier delen publiceren. Dit is deel 1, waarin het land wordt ingeleid.

De verwachtingen waren hooggespannen voordat de reis aanving. De Tegenlicht-uitzending E-stonia: een land als start-up deed een beeld ontstaan van een land dat op het gebied van ICT zijn gelijke niet kent (Tegenlicht, 2015). Estland heeft de ambitie de ´Silicon Valley van Europa´ te worden en heeft de afgelopen jaren indrukwekkende vooruitgang geboekt. Estland is het eerste land ter wereld waar iemand zonder er woonachtig te zijn een ´e-resident´ kan worden. De overheid werkt geheel digitaal en is de grote aanjager achter het digitale succes van het land waarin internet wordt gezien als een mensenrecht. Estland heeft cyber-security al jaren hoog op de agenda staan en de NAVO heeft er niet voor niets haar Cyber Defence Centre geplaatst. Verder is Estland het land met ongekend veel start-ups en enkele baanbrekende IT-bedrijven zoals Skype kennen hier hun oorsprong. Ten slotte haalt het land de laatste jaren ongekend hoge scores in de PISA-ranking waarbij het onderwijs tussen landen met elkaar wordt vergeleken – op exact gebied weet het zelfs wonderkind Finland achter zich te laten (Visser, 2015). De keuze om het onderwijs van Estland nader te onderzoeken bleek dus niet meer dan terecht. Wat waren de geheimen achter het schijnbare succes van deze kleine Baltische staat?

Een land met een bewogen geschiedenis
Estland is een van de drie Baltische staten en kent een bewogen geschiedenis. Na eeuwenlange overheersing door eerst de Denen, later de Duitsers en meer recent de Russen, heeft het land sinds 1991 zijn onafhankelijkheid definitief weten te verkrijgen. Vooral de lange bezetting onder het Sovjet-systeem heeft een grote invloed op het land gehad. Vanaf de onafhankelijkheid lijkt het land uit te stralen zoveel mogelijk het communisme achter zich te willen laten. Het land lijkt zijn rug te keren naar Rusland en zich te richten op Europa en het westen. Estland werd in 2004 lid van de NAVO, in 2007 van de EU en heeft sinds 2011 de euro. Het belang van de EU is in het straatbeeld onmiskenbaar. Overal waar je komt is de Europese vlag aanwezig. Dit beeld wordt nog opgeluisterd doordat Estland momenteel het Europees voorzitterschap bekleedt.

De wet van de stimulerende achterstand

De late onafhankelijkheid en de lange bezetting blijken vreemd genoeg een succesfactor te zijn die het land heeft geholpen. Na zijn onafhankelijkheid in 1991 had het land na jaren van onderdrukking de mogelijkheid een nieuwe start te maken. De wet van de stimulerende achterstand heeft het land de mogelijkheid gegeven zichzelf opnieuw vorm te geven, zonder de last van ouderwetse systemen. Net als Duitsland en Japan, die na de Tweede Wereldoorlog zichzelf opnieuw konden opbouwen,
ongeremd door een verouderde industrie, kreeg Estland de mogelijkheid voor zichzelf een nieuwe visie te ontwikkelen. Direct na de onafhankelijkheid werd het land geleid door een groep jonge regeringsleiders die zich duidelijk wilden afzetten tegen hun oosterbuur en voormalig bezetter. De keuze voor ICT en ondernemerschap werd hierbij als leidraad genomen. Opgegroeid met het internet wilden deze pioniers de wegbereiders worden van een Ests Wirtschafswunder.

Van geleide economie naar marktwerking
Het is knap dat het land in een relatief korte tijd de omslag heeft gemaakt van een centraal geleide Sovjet-economie naar een land waarin marktwerking de boventoon voert. Estland leek voor zwaar weer te staan bij zijn onafhankelijkheid. De economie was vooral gericht op landbouw, het had een verouderde industrie, het land was sterk vervuild door het dumpen van honderdduizenden ton olie door het Sovjet-leger, het land ontbrak het aan voldoende brandstof en de economie was voornamelijk gericht op de Sovjet-Unie (70% van de handel ging naar Rusland). Estland heeft zijn economie een draai gegeven en weet de laatste jaren een van de hoogste groeicijfers van de Europese Unie te halen. Doordat Estland hoogopgeleide technische arbeiders heeft die relatief laag worden betaald, heeft het land veel investeringen van westerse bedrijven mogen ontvangen. Ook het toetreden tot de EU heeft het land geen windeieren gelegd.

Bronnen:
● Eidhof, B., Houtte, M. v. & Vermeulen, M. (2016) Sociologen over onderwijs. Antwerpen: Garant Uitgevers.
● Health behaviour in school-aged children (HBSC) study (2012): international report from the 2009/2010 survey: Social determinants of health and well-being among young people.
● PISA 2012 Results in Focus (2012): What 15-year-olds know and what they can do with what they know.
● Robinson, K. & Aronica, L. (2015) Creative schools: revolutionizing education from the ground up. UK: St. Ives plc: Allen Lane.
● Visser, J. (2015) Wat de Esten en de Finnen ons kunnen leren over leren. De Correspondent.
● Visser, J. (2013) Finland is niet het beste jongetje van de klas. De Correspondent.
● VPRO-tegenlicht (2015) E-stonia: een land als een start-up.