Van 19 tot en met 22 september 2017 bezocht een delegatie schoolleiders uit het PO, VO en MBO met het NSO/CNA Estland. Docent Wilko Gruizinga, teamleider en docent geschiedenis aan CSG Jan Arentsz in Alkmaar, maakte een essay over zijn ervaringen. Europe Direct zal zijn verhaal in vier delen publiceren. Dit is deel 4, waarin de toekomst wordt belicht.  

Mogelijke uitdagingen in de toekomst
Het lijkt dat de regering in Estland met een duidelijke visie en een meer centrale aanpak de goede weg is ingeslagen en goed onderwijs voor de toekomst gegarandeerd is. Toch kent het onderwijs in Estland enkele uitdagingen die zij het hoofd zal moeten gaan bieden. De eerste uitdaging is het samengaan van krimp en vernieuwing. Estland heeft een krimpende bevolking, wat een dalend aantal leerlingen betekent. Dit heeft weer tot gevolg dat jonge docenten – met veelal nieuwe ideeën en digitaal vaardig – de komende jaren niet genoeg de mogelijkheid zullen krijgen werk te vinden in het onderwijs. De krimpende bevolking zorgt er verder voor dat het ruime keuzeaanbod dat scholen overal in Estland willen leveren beperkt zal worden. Minder leerlingen zorgt voor minder inkomsten en dus minder keuzemogelijkheden. In verschillende dunbevolkte delen van het land heeft de staat het onderwijs van de lokale overheden al overgenomen om goed onderwijs voor de leerlingen te kunnen garanderen.

Een andere uitdaging voor het Ests onderwijs is dat een groeiend deel van de leerlingen na het basisonderwijs kiest voor een vervolg op het VO en steeds minder leerlingen kiezen voor het beroepsonderwijs. Volgens de OESO is investering in hoger onderwijs nog steeds een uitstekende investering, omdat hoger opgeleiden doorgaans betere banen, hogere belasting en premies betalen en minder vaak werkloos zijn (Eidhof, Houtte & Vermeulen, 2016). Belangrijk voor de economische opbloei van Estland na de val van het communisme waren echter de hoog opgeleide geschoolde vakmensen. Gaat Estland in de toekomst een tekort krijgen aan geschoolde vakmensen, met als gevolg dat investeringen uit het westen zullen stagneren? Of zal dit meevallen en weet Estland met haar vooruitstrevende visie dit negatieve tij tijdig te keren en voldoende werkgelegenheid te creëren in de dienstensector en met baanbrekende start-ups? De tijd zal het leren.

De grootste uitdaging van het onderwijs lijkt me gelegen in de rigide scheiding tussen het Russisch en het Ests onderwijs. Onderwijs is bij uitstek het middel om meer gelijkheid en de sociale cohesie te bevorderen. Overal in het land zie je de Estse vlag terug, zelfs op de Russisch orthodoxe kerk in Tallinn. De vraag lijkt echter gerechtvaardigd waar de loyaliteit van het Russische deel van de Estse bevolking ligt – zeker gelet op de onderhuidse spanningen bij het verplaatsen van het standbeeld van de Russische soldaat. Dat binnen het reguliere Ests onderwijs het Engels een steeds prominentere plek inneemt ten koste van het Russisch is gezien het zwaartepunt van de economie niet vreemd. Het kan echter wel het Russische deel van de bevolking meer van het land doen vervreemden. Zo kent Estland ruim 20 instellingen voor hoger onderwijs. Hiervan is geen enkel Russisch. Bij navraag naar het percentage Russen op het hoger onderwijs, moest men het antwoord schuldig blijven. Dat deze tweedeling in de bevolking gevoelig ligt, blijkt wel uit de ontwijkende antwoorden die gegeven werden op dit punt. Dit is ook niet gek in een periode waarin de Koude Oorlog met hernieuwd enthousiasme lijkt te worden hervat. De afgelopen jaren hebben zowel de NAVO als Rusland verschillende grootschalige militaire oefeningen uitgevoerd op de grens met de Baltische staten. Mocht het ooit misgaan zou hier de frontlinie van een nieuw militair conflict kunnen liggen. Dat de omgang met de Russische minderheid gevoelig ligt is dus zeker te begrijpen. Het gevaar bestaat echter dat een deel van het land zich op Rusland blijft richten en het andere deel naar het westen, waardoor deze twee bevolkingsgroepen elkaar de rug toekeren. Dit kan toch niet de bedoeling zijn van onderwijs?

Van stimulerende achterstand naar remmende voorsprong
Ten slotte een laatste uitdaging aan het adres van Estland. De afgelopen decennia heeft Estland de wereld doen verbijsteren met het doorvoeren van digitale vernieuwingen. Het land moest van ver komen en dat maakte deze sprongen voorwaarts des te opmerkelijk. Vanaf zijn onafhankelijkheid in 1991 kon het land zich opnieuw gaan vormgeven. Door goed om zich heen te kijken in andere landen en vanuit een vooruitstrevende visie heeft het land zich op de digitale snelweg begeven. Met veel succes. De wet van de stimulerende achterstand bracht vele voordelen met zich mee. De komende jaren dreigt het land in een nieuwe situatie terecht te komen. Op het gebied van digitalisering lijkt het land zijn achterstanden te hebben ingelopen en op sommige gebieden is het land zelfs voorloper geworden. Nu kan het land niet langer leren van de fouten van anderen en zal het zelf het digitale wiel moeten gaan uitvinden. Andere landen nemen nu juist Estland als voorbeeld. Het gevaar bestaat dat in deze situatie een land terecht komt in de wet van de remmende voorsprong, dat ervan uitgaat dat als een land een voorsprong heeft op een bepaald gebied de neiging ontstaat dat de stimulans om verdere verbetering of vooruitgang te zoeken daalt. Door te berusten in een voorsprong wordt een land geremd zich verder te ontwikkelen. Hopelijk weet Estland door een hoge mate van urgentie dit lot te omzeilen.

Lees ook:

• Deel 1 Estland: onderwijsland van de toekomst? – 1
• Deel 2 Estland: onderwijsland van de toekomst? – 2
• Deel 3 Estland: onderwijsland van de toekomst? – 3

Bronnen:
● Eidhof, B., Houtte, M. v. & Vermeulen, M. (2016) Sociologen over onderwijs. Antwerpen: Garant Uitgevers.
● Health behaviour in school-aged children (HBSC) study (2012): international report from the 2009/2010 survey: Social determinants of health and well-being among young people.
● PISA 2012 Results in Focus (2012): What 15-year-olds know and what they can do with what they know.
● Robinson, K. & Aronica, L. (2015) Creative schools: revolutionizing education from the ground up. UK: St. Ives plc: Allen Lane.
● Visser, J. (2015) Wat de Esten en de Finnen ons kunnen leren over leren. De Correspondent.
● Visser, J. (2013) Finland is niet het beste jongetje van de klas. De Correspondent.
● VPRO-tegenlicht (2015) E-stonia: een land als een start-up.